Żelazo jest jednym z najważniejszych mikroelementów, niezbędnych w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu. Znaczna część żelaza jest związana we krwi pod postacią hemoglobiny. Białko to znajduje się w erytrocytach i odpowiada za transport tlenu w organizmie. Żelazo znajduje się również w komórkach mięśniowych pod postacią mioglobiny, gdzie jest odpowiedzialny za transport oraz przechowywanie tlenu. Wpływa również na układ immunologiczny oraz układ nerwowy. Dobowe zapotrzebowanie na żelazo zależne jest od wieku, płci, a także stanu zdrowia. Przyjmuje się, że prawidłowe stężenie u dorosłych powinno zawierać się w przedziale od 55‒60 do 180 μg/dl, przy czym u kobiet jest niższe niż u mężczyzn o około 20 μg/dl. Ponadto u kobiet zapotrzebowanie na ten pierwiastek wzrasta podczas ciąży.
Anemia czyli niedokrwistość z niedoboru żelaza
Niedokrwistość z niedoboru żelaza występuje wtedy, gdy wskutek zbyt małej ilości żelaza w ustroju doszło do powstawania erytrocytów mniejszych niż prawidłowe, o mniejszej ilości hemoglobiny. Wiąże się to ze zmniejszoną zdolnością krwi do transportu tlenu, skutkując mniejszym dotlenieniem organizmu.
Najczęstsze objawy związane z niedokrwistością z niedoboru żelaza:
- osłabienie i łatwa męczliwość
- ból i zawroty głowy
- tachykardia, duszność
- zmniejszona koncentracja
- bladość skóry
W przypadku długotrwałego niedoboru żelaza może występować:
- suchość skóry, pęknięcia kącików ust
- blade oraz łamliwe paznokcie
- cienkie i wypadające włosy
- ból, pieczenie i wygładzenie powierzchni języka
Oprócz niewystarczającej podaży żelaza w diecie, do przyczyn niedoboru żelaza wyróżnić można również:
- zwiększone zapotrzebowanie na żelazo: występujące u kobiet w ciąży oraz karmiących, w okresie dojrzewania, u kobiet z obfitymi miesiączkami oraz u sportowców
- upośledzone wchłanianie żelaza z przewodu pokarmowego: w zespołach złego wchłaniania i trawienia, w uporczywych biegunkach, po resekcji żołądka
- utratę żelaza wskutek przewlekłych krwawień z przewodu pokarmowego, z dróg rodnych, z dróg moczowych
Badania diagnostyczne
Podstawowym badaniem diagnostycznym jest morfologia oraz pomiar stężenia żelaza w surowicy krwi. Warto również rozważyć wykonanie:
- ferrytyny – białka magazynującego żelazo
- transferyny – białka transportującego jony żelaza do tkanek, a następnia do wnętrza komórek. W przypadku niedoboru żelaza, poziom transferyny może być podwyższony.
- TIBC (Total Iron Binding Capacity)- oznacza maksymalną ilość żelaza potrzebną do wysycenia transferyny.
Rozróżniamy dwa rodzaje żelaza:
Hemowe – znajdujące się w produktach pochodzenia zwierzęcego. W dużych ilościach możemy go odnaleźć w chudym mięsie czerwonym, wątróbce, mięsie drobiowym, żółtkach jaj oraz w rybach takich jak makrela i śledź. Charakteryzuje się wysoką wchłanialnością i biodostępnością.
Niehemowe – znajduje się produktach pochodzenia roślinnego w tym roślinach strączkowych, otrębach, kaszach, orzechach, kakao, zielonych warzywach, burakach, suszonych owocach czy soku z pokrzywy i brzozy. Charakteryzuje się gorszą wchłanialnością oraz biodostępnością.
Jak można zwiększyć przyswajalność żelaza?
- Należy spożywać produkty bogate w żelazo w połączeniu z produktami bogatymi w witaminę C. → Witamina C zwiększa wchłanianie żelaza nawet 3-krotnie. Produkty bogate witaminę C to m.in: natka pietruszki, papryka, owoce cytrusowe, czarna porzeczka, kiwi, szpinak, brokuł, brukselka.
- Powinno się łączyć produkty obfitujące w żelazo pochodzenia zwierzęcego z produktami pochodzenia roślinnego bogatymi w żelazo → Związane jest to z tzw. “czynnikiem mięsnym”, który zwiększa wchłanianie żelaza pochodzenia roślinnego.
- Należy wystrzegać się spożywania kawy oraz herbaty przy posiłku zasobnym w żelazo → W napojach tych występują taniny, które blokują wchłanianie żelaza. Dlatego najlepiej jest wypijać je minimum 1 godz. przed lub po posiłku.
- Nie zaleca się spożywania produktów obfitujących w żelazo z przetworami mlecznymi → Wapń, który jest w nich zawarty ogranicza wchłanianie żelaza.
- Należy zachować umiar w spożywaniu produktów bogatych w błonnik pokarmowy. → Składnik ten jest bardzo istotny w codziennej diecie, jednakże w przypadku występującej anemii należy zachować ostrożność, ponieważ jego nadmiar może utrudniać przyswajalność żelaza.
Autor: Zofia Łuksik – dietetyk